ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
Ποιά
μπορεί να είναι η σχέση τους;
Η ζωή του καθενός είναι γεμάτη απο ψευδαισθήσεις, ίσως επειδή η αλήθεια
συχνά μας φαίνεται αβάσταχτη. Η άγνοια ωστόσο της προσωπικής μας αλήθειας, της
συναισθηματικά αποκλειστικής και μοναδικής ιστορίας των παιδικών μας χρόνων,
έχει υψηλό κόστος, το οποίο μπορεί να εμφανιστεί με τη μορφή σοβαρών ασθενειών,
όπως η κατάθλιψη ή η οργάνωση της προσωπικότητας με ναρκισσιστική παθολογία,
κ.α.
Ο καταναγκασμός της επανάληψης
Οι περισσότεροι άνθρωποι ωστόσο δεν θέλουν να γνωρίζουν τίποτα απο την
προσωπική τους ιστορία και έτσι δεν συνειδητοποιούν οτι, στην ουσία, η ιστορία
τους τους καθορίζει συνεχώς στο παρόν. Δεν συνειδητοποιούν οτι φοβούνται και
αποφεύγουν κινδύνους οι οποίοι, παρ΄όλο που κάποτε στο παρελθόν ήταν
πραγματικοί, εδώ και πολύ καιρό έχουν πάψει να είναι. Καθοδηγούνται απο
ασυνείδητες ενορμήσεις και απωθημένα συναισθήματα ή ανάγκες, τα οποία όσο
παραμένουν ασυνείδητα και αξεδιάλυτα, συχνά, καθορίζουν, με σχεδόν διαστροφικό
τρόπο, καθετί που κάνουν ή δεν κάνουν, που επιλέγουν ή δεν επιλέγουν. Σύμφωνα με τον μηχανισμό του καταναγκασμού της επανάληψης μάλιστα, το
άτομο τείνει να επαναλαμβάνει παρελθοντικές εμπειρίες, που το μοτίβο τους του
διαφεύγει συνειδητά, θέτοντας έτσι ενεργά τον εαυτό του σε επώδυνες
καταστάσεις, για τις οποίες πιστεύει ακράδαντα οτι δικαιολογούνται πλήρως απο
την παρούσα συγκυρία (J.Laplance και Pontalis). Παραδείγματος χάριν, για τους ανθρώπους εκείνους που
ως παιδιά έπρεπε να κρύβουν τα πραγματικά τους συναισθήματα από τον εαυτό τους
και τους άλλους, το να τα εκφράσουν στο παρόν τους δημιουργεί μεγάλο άγχος. Οι
πρώτες προσπάθειες τους δεν οδηγούν πάντα στην ελευθερία, αλλά ίσως στην
επανάληψη της αγχογόνου κατάστασης που ζούσαν όταν ήταν παιδιά... Με το αλάθητο
ενός υπνοβάτη, οι άνθρωποι αυτοί θα ψάξουν να βρουν όλους εκείνους οι οποίοι,
όπως και οι γονείς τους (αν και για διαφορετικούς λόγους), σίγουρα δεν είναι
ικανοί να τους καταλάβουν. Χωρίς να μπορούν να το συνειδητοποιήσουν εξαιτίας
της απώθησης (δηλαδή, όταν μη
αποδεκτά ψυχικά στοιχεία-ιδέες, φαντασίες,συναισθήματα, κρατιούνται έξω από τη
συνείδηση) (Μάνος, Ν., 1987) θα προσπαθήσουν να κάνουν αυτούς τους ανθρώπους να
τους καταλάβουν- θα προσπαθήσουν να κάνουν αυτό που είναι αδύνατον να συμβεί.
Και έτσι θα τείνουν να επαληθεύουν αεναώς στο παρόν (άρνηση της
πραγματικότητας), αυτό που τους είχε συμβεί (και τραυματίσει) στο παρελθόν. Το
οδυνηρό αποτέλεσμα μιας τέτοιας επαναλαμβανόμενης ασυνείδητης διαδικασίας είναι
συχνά η κατάθλιψη.
όταν οι Ιδέες Μεγαλείου κρύβονται πίσω από την Κατάθλιψη
Δύο ακραίες μορφές ναρκισσιστικών διαταραχών, που η σχέση τους είναι συχνά αντίστροφη, είναι οι ιδέες μεγαλείου και η κατάθλιψη. Στην πραγματικότητα, οι ιδέες
μεγαλείου είναι η άμυνα μας ενάντια στην κατάθλιψη και η κατάθλιψη είναι η
άμυνα μας ενάντια στο βαθύ πόνο για την απώλεια
του εαυτού μας εξαιτίας της άρνησης της πραγματικότητας. Πολλές φορές
λοιπόν πίσω απο μια ναρκισσιστική προσωπικότητα, ενδεχομένως να ελλοχεύει μια
καταθλιπτική παθολογία, κρατημένη έξω απο την περιοχή της συνείδησης ώστε να
προστατεύεται το άτομο απο μια ναρκισσιστική κατάρρευση και από την εμφάνιση
της κατάθλιψης.
Ένα άτομο με ιδέες μεγαλείου προκαλεί τον θαυμασμό των άλλων και χρειάζεται
αυτόν τον θαυμασμό. Έχει ανάγκη να διαπρέπει σε ό,τι κάνει. Θαυμάζει και ο
ίδιος τον εαυτό του για τα χαρίσματα του- την ομορφιά, την εξυπνάδα, τα ταλέντα
του- καθώς και για την επιτυχία. Αν όμως σε κάποιο απο αυτά απογοητευτεί,
διατρέχει τον κίνδυνο να οδηγηθεί στην καταστροφή απο μια βαριά κατάθλιψη.
Έτσι, σύμφωνα με αυτή την ερμηνευτική οπτική του καταθλιπτικού τύπου
οργάνωσης της προσωπικότητας, ο τύπος αυτός είναι εξαρτημένος απο
ναρκισσιστικές ανάγκες τις οποίες επιζητεί να ικανοποιήσει μέσω των άλλων. Με
αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνει τη διατήρηση της ισορροπίας εσωτερικά, στην
προσωπικότητα του (Μενούτης, 2001;2002;2003).
Ορισμένα απο τα κύρια γνωρίσματα των καταθλιπτικών ατόμων είναι η αδιάλλειπτη
λύπη και η απουσία ενεργητικότητας, η αδιαφορία και η ανικανότητα ευχαρίστησης
απο απλές καθημερινές απολαύσεις και απο τις σημαντικές σχέσεις. Παρατηρούνται
αισθήματα ανησυχίας, αυτομομφής και ενοχών. Επίσης διαταρράσονται οι βιορυθμοί
του ατόμου, δηλαδή, διαταραχές στην πρόσληψη της τροφής, διαταραχές ύπνου, κ.α.
(McWilliams, 2012).
Η συνειδητοποίηση των ναρκισσιστικών αμυνών ενάντια σε έναν καταθλιπτικό
θρίαμβο είναι υψίστης σημασίας για το άτομο εφόσον μόνο έτσι θα μπορέσει να
συνεχίσει τη ζωή του χωρίς να βιώνει την αποξένωση απο τον ίδιο του τον εαυτό,
τις προσωπικές του ανάγκες και επιθυμίες και τα προβλήματα που συνεπάγονται απο
τις διαστρεβλωμένες διαπροσωπικές του σχέσεις. Μια τέτοια συνειδητοποίηση αν
και δύσκολη και επίπονη για το ίδιο το άτομο, ακολουθείται απο μια πρωτόγνωρη
ανάκουφιση και αίσθημα ελεύθερίας που θα συντροφεύει μακροπρόθεσμα το άτομο στη
ζωή και στις σχέσεις του απο δω και εμπρός.
Γούβαλη Σύβια,
Κλινική Ψυχολόγος (M.Sc)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Freud, S.
(1917) Mourning and Melancholia.
Laplance
J.,& Pontalis J.B. (1998) The language of psychoanalysis.
Miller
A. (1997) The drama of the gifted child.
McWilliams, N. (2012). Ψυχαναλυτική
Διάγνωση.
Μάνος, Ν. 1987. Ερμηνευτικό
λεξικό ψυχιατρικών όρων. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
Μενούτης, Β. (2001-03).
Ψυχαναλυτική Ψυχοπαθολογία.
